Czym jest prokrastynacja i dlaczego lubisz odkładać wszystko na ostatnią chwilę?

Odwlekanie wszystkiego na później jest jednym z najbardziej przytłaczających nawyków. Nie tylko utrudnia wywiązywanie się z obowiązków, ale również ograbia z poczucia własnej wartości. Czym właściwie jest prokrastynacja i jak ją przezwyciężyć?

Prokrastynacja jest coraz częściej omawianym przez psychologów i badaczy zagadnieniem. Okazuje się, że problem ten ujawnia się u różnych osób w innym stopniu, a jego przyczyny mogą być dość zróżnicowane – od wypracowanych złych nawyków, przez trudne dzieciństwo, aż po zaburzenia psychiczne. Najogólniej mówiąc, jest to skłonność, która utrudnia wykonanie ważnych zadań w terminie i poważny problem o zasięgu globalnym.

Czym jest prokrastynacja, czyli o odwlekaniu wszystkiego na później

Konieczność zakończenia zadania w określonym terminie bywa stresująca. Im mniej czasu pozostałego do zakończenia przedsięwzięcia czy projektu, tym większe napięcie wzbudza już sama myśl o tym, że możemy nie zdążyć. W przypadku prokrastynatora stres prowadzi do odłożenia zadania na później, co jeszcze bardziej potęguje napięcie i jeszcze bardziej utrudnia efektywne wykonanie zadania. O ile każdemu zdarza się czasem chwila zniechęcania i niechęć do podjęcia się wyzwania, o tyle w przypadku osoby zmagającej się z nawykiem prokrastynacji jest to zjawisko chroniczne, całkowicie dezorganizujące mu życie.

Czy to po prostu lenistwo? Niezupełnie

Paradoksalnie prokrastynacja nie jest po prostu lenistwem, a odwlekanie w czasie momentu podejmowania się zadania wcale nie przynosi ulgi czy pozwala spokojnie skupić się na czymś innym – wręcz przeciwnie, nierzadko budzi poczucie winy i wstydu. Niekiedy świadczy wręcz ona o perfekcjonizmie osoby odkładającej wszystko na później, która chce zbyt dokładnie podjąć się zadania, więc w danej chwili nie może poświęcić mu odpowiedniej ilości uwagi. Problem jest więc o wiele bardziej złożony, niż mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka, a nazywanie osób zmagających się z nim leniwymi to spore uproszczenie, wyrządzające zresztą mnóstwo krzywd.

Konsekwencje prokrastynacji? Potrafią być dotkliwe

Odkładanie na później zaplanowanych zadań wiąże się niestety z przykrymi konsekwencjami, które dezorganizują i utrudniają życie prokrastynatora. Trudności z ukończeniem w terminie podejmowanych zadań z czasem przysparzają problemów w pracy (gorsze relacje z innymi, mniejsze szanse na awans czy na utrzymanie stanowiska), w nauce (gorsze oceny, niezaliczanie kolejnych sprawdzianów i testów), w kontaktach z administracją publiczną (nieskładanie w terminie wymaganych zeznań, dokumentów, dopłat) czy ze zdrowiem (niestawianie się na planowanych wizytach, ciągły stres i problemy psychiczne wywołane notorycznym odwlekaniem rozpoczęcia pracy) oraz snem. Nic więc dziwnego, że coraz częściej nad zagadnieniem tym pochylają się specjaliści.

Dlaczego mamy skłonność zwlekać ze wszystkim?

Odkładanie na później swoich obowiązków na później jest często podświadomym mechanizmem pozwalającym na odzyskanie kontroli nad swoim życiem. Zamiast wykonania jakiegoś zadania taka osoba stara się chociaż jeszcze chwilę skupić się na tym, co zna i lubi, czyli utrzymaniu się w swojej strefie komfortu. Opóźniać niezbędne działania może przeświadczenie, że jeszcze nie nadszedł idealny moment na ich realizację. Poza tym zawsze znajdują się inne irracjonalne wymówki skutkujące odwlekaniem zadań – wszystkie mają jednak związek z czynnikami zewnętrznymi. Niewystarczająca mobilizacja wiąże się z zaburzoną percepcją czasu i problemami z ustaleniem właściwej hierarchii wartości. Długotrwałe zadania wydają się po prostu zbyt trudne.

Czy prokrastynacja to zaburzenie psychiczne?

Co istotne, prokrastynacja nie jest wyłącznie wynikiem zaimplementowanych wzorów zachowania, czy brakiem motywacji do działania, za które można by winić dotkniętą nią osobę, ale raczej zaburzeniem, które może być leczone. Osoby, które cierpią z powodu odkładania wszystkiego na później, bardzo często zmagają się również z nieśmiałością, introwertyzmem czy brakiem pewności siebie. Dlatego coraz częściej prokrastynację leczy się poprzez psychoterapię, która pozwala wspólnie z terapeutą wniknąć w prawdziwą przyczynę tego stanu rzeczy. Niepodjęcie działań będzie natomiast prowadziło do pogorszenia sytuacji, a ciągłe życie w napięciu spowoduje stres, leżący u podstaw chociażby nerwicy, depresji czy zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych.

Dzieciństwo a prokrastynacja? Istnieje wyraźny związek

Niektóre badania pokazują, że za problemy z prokrastynacją odpowiedzialne mogą być odległe doświadczenia pochodzące jeszcze z dzieciństwa. Rodzice, którzy wykazywali skłonność do autorytaryzmu wobec swoich dzieci, z dużym prawdopodobieństwem wpoili im skłonność do podświadomego odrzucania narzucanych schematów i planów jako sposobu na zbuntowanie się przeciwko osobom mającym pewien autorytet. W dorosłym życiu takie manifestowanie swojej niezależności i opieranie się autorytetom nie przynosi jednak dobrych rezultatów – wręcz przeciwnie, utrudnia normalne funkcjonowanie.

Błędne ocenianie pozostałej ilości czasu

Niekiedy przyczyną problemów z prawidłowym wykonaniem zadań w terminie są kłopoty z percepcją czasu. Obiecujemy sobie, że zadanie zostanie wykonane terminowo, ale jest go jeszcze tyle, że można śmiało wykonać różne obowiązki o niższym priorytecie albo zająć się przyjemnościami. W rezultacie często prokrastynator nie jest w stanie zmusić się do działania aż do momentu, kiedy jest już naprawdę późno – w rezultacie pracuje pod ogromną presją. Nauka dobrego planowania (wraz z uwzględnieniem czasu na wykonanie każdego etapu) może pomóc w przezwyciężeniu prokrastynacji.

Co robić, jeśli dopadła cię prokrastynacja? Musisz działać!

Jeśli zauważasz u siebie symptomy prokrastynacji, warto jak najszybciej podjąć walkę z tym problemem – zamiast znów przesuwać pracę w czasie, lepiej po prostu zmierzyć się z wyzwaniem. Konieczne będzie wypracowanie nowych schematów myślenia i działania. Dane zadanie warto rozdzielić na kilka mniejszych, a dla każdego ustalić oddzielny deadline. Każdy kolejny krok w stronę wykonania czynności będzie sukcesem motywującym do dalszych starań. Od samego początku działań naprawczych trzeba postawić na produktywność i nauczyć się dawać pierwszeństwo realizowaniu zadań związanych z pracą czy np. pisaniem pracy magisterskiej, a inne, mniej ważne zajęcia wykonywać później.

Rozpraszacze – w tym media społecznościowe – nie pomagają

Nietrudno dostrzec, że jedną z przyczyn prokrastynacji są również urządzenia elektroniczne, w tym smartfony, które dają niemal nieograniczony dostęp do rozrywki w różnych formach, a także zasypują nas powiadomieniami. Utrudnia to prawidłowe wykonywanie pewnych zadań, zwłaszcza tych wymagających skupienia, i jest zaproszeniem do poświęcenia kolejnej „krótkiej chwili” na zajęcia o niższym priorytecie. Jeśli chcesz walczyć z tą słabością, podczas wykonywania ważnych zajęć najlepiej trzymaj smartfon daleko od siebie. Jeśli pracujesz przy komputerze, warto rozważyć zainstalowanie oprogramowania ograniczającego dostęp do mediów społecznościowych, dopóki nie zakończysz realizacji zadania.

Leczenie psychologiczne czasem okazuje się niezbędne

Prokrastynacja ma sporo wspólnego ze zdrowiem psychicznym i nie dość, że może prowadzić do rozwinięcia się zaburzeń wpływających na inne choroby, to jeszcze często okazuje się tak zakorzeniona, że konieczne okazuje się skorzystanie z pomocy psychologa. Prowadząc terapię, stara się on odnaleźć przyczyny wpływające na notoryczne przekładanie zadań przez pacjenta oraz pracować nad ich wyeliminowaniem, ułatwiając mu wykonanie pierwszego kroku w stronę przywrócenia właściwej hierarchii wartości w życiu i wymazania błędnych schematów i wzorców myślowych. W tym celu najczęściej korzysta się z terapii behawioralnej, której elementy są dostosowane do rezultatów uprzednio wykonanego testu psychologicznego.

Jak poprawić swoją efektywność krok po kroku?

Niezależnie od tego, czy masz po prostu zwyczaj od czasu do czasu odkładania zadania na później, czy prokrastynacja dezorganizuje twoje życie, zawsze możesz poprawić swoją efektywność, wypracowując dobre nawyki. Mając do wykonania kilka zadań, zawsze zaczynaj od tych najważniejszych i najbardziej czasochłonnych. Dzięki temu z łatwymi przyjdzie mierzyć ci się, kiedy będziesz mieć już niewiele energii i będzie po prostu łatwiej. Stopniowe przyzwyczajanie się do stawiania czoła trudnym wyzwaniom pomoże poprawić efektywność pracy.

Prokrastynacja to nawyk przechodzący w zaburzenie, które potrafi mocno zdezorganizować życie, przysporzyć problemów w szkole czy pracy i uniemożliwia pełne wykorzystanie drzemiącego w nas potencjału. Niekiedy wystarczy podjąć zdecydowane działania, ale kiedy indziej niezbędne okazuje się skorzystanie z fachowej pomocy psychologa.